Honingbijen zijn niet alleen indrukwekkende bestuivers en honingproducenten, maar ze vertonen ook een reeks fascinerende fenomenen die hun sociale structuur en overlevingsstrategie laten zien. Hier duiken we in enkele bijzondere aspecten van het bijenleven, van zwermen en darrenslacht tot minder bekende, maar niet minder interessante gedragingen.
Zwermen: De Natuurlijke Manier om Uit te Breiden
Zwermen is een indrukwekkend fenomeen waarbij een bijenkolonie zich opsplitst om een nieuwe kolonie te vormen.
- Hoe werkt het? De oude koningin verlaat de kast samen met ongeveer de helft van de werkbijen. Ze zoeken een tijdelijke plek, zoals een boomtak, voordat ze een nieuw onderkomen vinden.
- Waarom gebeurt het? Zwermen gebeurt meestal in de lente of vroege zomer, wanneer de kast overvol raakt of wanneer de kolonie gezond genoeg is om te splitsen.
- Imker en zwermen: Hoewel het een natuurlijk proces is, proberen imkers zwermen te voorkomen, omdat het verlies van bijen de honingproductie kan verminderen. Zwermen kunnen echter ook worden gevangen en gebruikt om nieuwe kasten op te zetten.
Zwermen is een spectaculair gezicht: een wolk van duizenden bijen die in perfecte harmonie bewegen.
Darrenslacht: Een Keihard Overlevingsinstinct
De darren, de mannelijke bijen, hebben een specifieke taak: het bevruchten van een koningin. Zodra hun taak voorbij is, hebben ze geen functie meer binnen de kolonie. In de herfst worden ze uit de kast gezet in een proces dat bekendstaat als de darrenslacht.
- Waarom gebeurt het? Darren verbruiken veel voedsel en dragen niet bij aan de winteroverleving. Om de wintervoorraad te beschermen, worden ze door de werkbijen weggedreven.
- Hoe gaat het in zijn werk? De werkbijen stoppen met de darren te voeden en duwen ze letterlijk uit de kast. Zonder voedsel of beschutting sterven de darren al snel.
Dit lijkt wreed, maar het is essentieel voor de overleving van de kolonie.
Kastverdediging: Bescherming tegen Indringers
Honingbijen verdedigen hun kast fel tegen indringers, van wespen en muizen tot nieuwsgierige mensen.
- Feromonen als alarm: Wanneer een bij een bedreiging voelt, steekt ze en laat een alarmferomoon achter. Dit waarschuwt andere bijen om te komen helpen.
- Indringers zoals wespen: Bijen werken samen om een aanvaller te verdrijven. Soms omringen ze een wesp en verhogen ze de temperatuur door hun spieren te trillen, wat de wesp dodelijk verhit.
- De rol van de wachters: Wachterbijen bewaken de ingang van de kast en inspecteren elke bij die binnenkomt. Vreemde bijen of indringers worden meteen aangevallen.
Kastverdediging is een indrukwekkend voorbeeld van samenwerking binnen de kolonie.
Communicatie via de Bijendans
Een van de meest bijzondere gedragingen van honingbijen is de bijendans. Dit is hoe werkbijen informatie doorgeven over voedselbronnen.
- Rondedans: Als een voedselbron dichtbij is, voert de bij een rondedans uit, waarbij ze cirkels draait om de andere bijen te attenderen.
- Kwispeldans: Voor verder weg gelegen bronnen gebruikt de bij een kwispeldans. Door in een specifieke richting te bewegen en met haar achterlijf te kwispelen, geeft ze de locatie en afstand van de voedselbron door.
- Een dans als taal: De bijendans is een van de weinige voorbeelden van een complexe communicatiemethode in het dierenrijk buiten de mens.
Thermoregulatie: Warmte Behouden in de Winter
Bijen zijn meesters in temperatuurregeling, zowel in de winter als de zomer.
- In de winter: Zoals eerder genoemd, vormen bijen een wintertros waarin ze warmte genereren door met hun vleugels te trillen.
- In de zomer: Bij warm weer ventileren bijen de kast door met hun vleugels te wapperen. Dit koelt de kast en voorkomt dat de honing smelt.
Thermoregulatie is cruciaal voor de overleving van de bijenkolonie.
Rovers en Roversgedrag
Roversbijen zijn bijen die proberen honing uit andere kasten te stelen.
- Hoe gebeurt het? Bijen van een andere kolonie proberen in een kast binnen te dringen om honing te stelen. Dit gebeurt meestal in de late zomer of herfst, wanneer voedsel schaars wordt.
- Reactie van de kolonie: De kolonie zet extra wachters in en kan indringers doden om hun voorraad te beschermen.
De Koningin en haar Unieke Geur
De koningin is het hart van de kolonie, en haar geur (feromonen) houdt de kolonie samen.
- Feromonen als controle: Deze geur vertelt de werkbijen dat alles goed is. Als de koningin sterft of zwak wordt, merkt de kolonie dit meteen en begint nieuwe koninginnen op te voeden.
- Hoe wordt een koningin geboren? Een larf die gevoed wordt met koninginnengelei (royal jelly) groeit uit tot een koningin.
Propolis: Het Natuurlijk Antibioticum van Bijen
Propolis: Het Natuurlijk Antibioticum van Bijen
Bijen maken niet alleen honing, maar ook propolis, een plakkerige substantie gemaakt van hars en andere plantenstoffen.
- Waarom gebruiken bijen propolis? Ze bekleden hun kast ermee om bacteriën, schimmels en andere ziekteverwekkers buiten te houden. Het werkt als een natuurlijk antibioticum.
- Voor mensen: Propolis wordt gewaardeerd om zijn medicinale eigenschappen en wordt vaak gebruikt in huidcrèmes en gezondheidsproducten.
Conclusie
Honingbijen zijn niet alleen cruciaal voor onze voedselvoorziening, maar ook fascinerende wezens met een rijke en complexe levenswijze. Elk van deze fenomenen laat zien hoe bijen samenwerken, communiceren en overleven in een dynamische wereld. Het ontdekken van deze geheimen verdiept onze waardering voor deze bijzondere insecten.